Kada se govori o uspešnim pričama iz sveta o drastičnom smanjenju siromaštva, teško je izbeći najvažniju priču među njima. Naravno radi se o takozvanom „kineskom ekonomskom čudu“, odnosno velikom ekonomskom rastu koji se u (dugo vremena) najmnogoljudnijoj državi sveta desio od 1970. do danas. 

U ovom periodu Kina je napravila izuzetno velike korake u smanjenju siromaštva, izvukavši više od 850 miliona ljudi iz ekstremnog siromaštva. Prema podacima Svetske banke, stopa siromaštva je pala sa preko 88% u 1981. na manje od jedan odsto do ove godine. Ovaj značajan pomak se u velikoj meri pripisuje ekonomskim reformama i brzoj industrijalizaciji koji su zemlju transformisali u drugu najveću ekonomsku silu sveta.

Brza industrijalizacija Kine, posebno krajem 20. veka, dovela je do toga da postane svetski proizvodni centar, sa godišnjim rastom BDP-a u proseku od oko 10 odsto tokom nekoliko decenija najvećeg rasta. Ovaj industrijski procvat doveo je do izgradnje ogromnih fabrika, urbanizacije i infrastrukturnih projekata koji su transformisali u velikoj meri izgled ove države. Međutim, ova ekonomska ekspanzija nije prošla bez cene na drugim stranama. Štetne emisije ugljen-dioksida u Kini su naglo porasle, te je postala najveći zagađivač sa oko 30 odsto globalnih emisija u poslednjih pet godina. Porast emisija je nastao zbog faktora kao što su: veliko oslanjanje na ugalj, rast energetski intenzivnih industrija kao što su proizvodnja čelika i cementa, ali i rastuća potražnja za transportom i električnom energijom, stvarajući time značajno veći stepen zagađenja u kratkom periodu.

Ipak, dok se uprkos ovim štetnim emisijama i generalnom zagađenju životni vek prosečnog kineskog stanovnika u statistiici produžavao, nisu svi koji žive u Kini bili te sreće. Veliku cenu kineskog ekonomskog rasta platile i su brojne životinjske vrste, čiji su brojevi rapidno krenuli da opadaju i regioni gde žive da se smanjuju.Za nekoliko vrlo važnih životinjskih vrsta ovaj vid industrijalizacije je bio fatalan, te su u potpunosti istrebljene u Kini, a pojedine koje su postojale samo u Kini izbrisane su sa lica Zemlje. Pojedini slatkovodni delifini, podvrste tigrova, kineski autohtoni jeleni, brojne vrste ptica i rečne ribe koje su postojale samo u Kini doživeli su sudbinu biološkog nestanka. U tom smislu, važno je analizirati šta je sve dovelo do nestanka brojnih vrsta životinja iz ove države, kao i kako druge države u razvoju mogu da suzbiju siromaštvo, a da ne dovedu do mračnih rezultata za druge žive vrste u svom neposrednom okruženju.

Mračna strana privrednog rasta

Proslavljeni brzi ekonomski rast u Kini u poslednjih nekoliko decenija imao je značajan uticaj na divlje životinje i ekosisteme u mnogoljudnoj zemlji. Kako se ova država industrijalizovala i urbanizovala u velikim razmerama dovela je do uništenja staništa od ključne važnosti za mnoge životinjske vrste. Šume i močvare su počele da se krče za građevinske i infrastrukturne projekte, fragmentirajući postojeće ekosisteme i smanjujući time raspoloživi prostor za autohtone vrste. Ovaj gubitak staništa je postao glavni pokretač opadanja brojnosti vrsta, jer se životinje poput džinovske pande, sibirskog tigra i zlatnog majmuna suočavaju sa sve većim pritiskom na svoju populaciju. Širenje gradova i poljoprivrednog zemljišta takođe često uključuje isušivanje močvara i pretvaranje šuma u ​​monokulturne plantaže, koje ne pružaju isti nivo biodiverziteta kao prirodna staništa.

You may also like

Kina je najveći potrošač energije uglja, i to je i naš problem

Pored uništavanja staništa, ekonomski procvat u Kini je doprineo spomenutom povećanju zagađenja, dodatno ugrožavajući divlje životinje. Brza industrijalizacija dovela je do široko rasprostranjene emisije zagađivača kao što su ugljendioksid, teški metali i čestice, koje zagađuju vazduh, vodu i zemljište. Ovi zagađivači decenijama negativno utiču na zdravlje životinja, što dovodi do bolesti, smanjene stope reprodukcije i izmenjenog ponašanja. Vodeni putevi koji su nekada bili dom raznim vodenim vrstama sada su zagađeni industrijskim otpadom i poljoprivrednim oticanjem, šteteći populaciji riba i drugim vodenim organizmima. Zagađenje vazduha koje je u Kini eksplodiralo, posebno u industrijskim regionima, već dugo izaziva respiratorne probleme kod divljih životinja i poremećuje obrasce migracije ptica i drugih životinja.

Manje primetan efekat je i da je rastuća kineska srednja klasa takođe izazvala porast potražnje za tradicionalnom medicinom, egzotičnim kućnim ljubimcima i luksuznom robom napravljenom od proizvoda divljih životinja, te time dodatno doprinela opadanju određenih vrsta. Ilegalna trgovina divljim životinjama je cvetala uporedo sa ekonomskim rastom, pri čemu je lov na slonovaču, krljušti pangolina i tigrove kosti bio posebno raširen zanat.

Uprkos naporima vlade da suzbije nelegalnu trgovinu divljim životinjama, sve veće bogatstvo stanovništva još uvek stvara veliko tržište za ove proizvode. Kao rezultat toga, mnoge vrste se suočavaju sa dvostrukom pretnjom gubitka staništa i prekomerne eksploatacije, što im dodatno otežava opstanak u okruženju koje se brzo menja.

Uticaj kineskog ekonomskog rasta na divlje životinje može se kvantifikovati i kroz neke alarmantne statističke pokazatelje. Na primer, populacija divljih tigrova u Kini je dramatično opala zbog gubitka staništa i krivolova, a procene sugerišu da je manje od 20 divljih sibirskih tigrova ostalo u divljini u Kini danas. Slično tome, broj džinovskih pandi, koje su se nekada smatrale simbolom kineskog biodiverziteta, suočio se sa strmoglavim padom tokom 20. veka, prvenstveno zbog uništavanja staništa usled krčenja šuma i širenja poljoprivrede. Međutim, nedavni napori za očuvanje doveli su do skromnog oporavka, sa populacijom džinovske pande koja se sada procenjuje na oko 1864 jedinke u divljini, ali je ona još uvek ranjiva. 

Prema Svetskom fondu za divlje životinje (koji ima baš pandu na svom grbu), Kina je izgubila 60 odsto svojih prirodnih močvara od ‘50, a mnoga od ovih područja su ključna za vrste ptica selica. Brzi razvoj infrastrukture i industrijskih parkova duž ključnih migratornih ruta, kao što su rute crnog ždrala, doveo je do pada njihovog broja za 70% u poslednje tri decenije. Ove brojke ogoljavaju kako je ekonomski rast, dok je pokretao napredak, takođe izvršio ogroman pritisak na divlje životinje u ovoj državi, sa značajnim padom broja vrsta i kontinuiranom degradacijom važnih ekosistema. Međutim, dok je deo vrsta zabeležio drastičan pad broja jedinki i manju rasprostranjenost širom Kine, deo vrsta je platio cenu koja je nepovratna. Konkretno rečeno, postoji više vrsta koje su trajno istrebljene kao direktna posledica kinske industrijalizacije, a naročito u kineskim rekama.

Vrste koje je istrebila kineska industrijalizacija

Brza industrijalizacija Kine odigrala je značajnu ulogu u izumiranju nekoliko vrsta, prvenstveno kroz uništavanje staništa, zagađenje i prekomernu eksploataciju. Nekoliko vrsta je zbog ovog procesa trajno nestalo sa lica Zemlje, uključujući i pojedine kineske autohtone životinjske vrste. Jedan takav značajan primer je slatkovodni delfin iz reke Jangce (Baidži), koji je proglašen funkcionalno izumrlim 2007. Ovaj slatkovodni delfin, koji se nekada nalazio širom reke Jangce, desetkovan je industrijskim aktivnostima kao što su brodarstvo, ribolov i izgradnja brana, što je dovelo do intenzivne fragmentacije staništa i zagađenja. Poslednje potvrđeno viđenje Baidžija bilo je 2002. godine, a uprkos naporima da se locira još neka preživela jedinka, od tada nijedna nije pronađena. Reka Jangce je prošla kroz opsežnu industrijalizaciju, sa njenim obalama koje su dosta razvijane za gradove, poljoprivredu i fabrike, što je ozbiljno narušilo delikatni ekosistem. Istrebljenje Baidžija je ogoljeni primer razorne posledice industrijskih aktivnosti na slatkovodne vrste, jer ova vrsta je postojala samo u Kini i njeno istrebljene je ovu vrstu istrebilo i samim tim sa cele planete.

You may also like

Kako je zajednička akcija država i zaštitara sprečila istrebljenje kitova

Druga vrsta koja je gurnuta u izumiranje je kineski rečni jelen (Elaphurus davidianus), koji je nekada bio autohton na obalama reke Jangce i drugih močvara širom istočne Kine. Sredinom 20. veka, industrijski razvoj, isušivanje močvara za poljoprivredu i ljudski uticaj doveli su do skoro potpunog uništenja njegovog staništa. Do 1950-ih, populacija kineskog rečnog jelena se smanjila na samo nekoliko jedinki, a 2001. godine ova vrsta je zvanično proglašena izumrlom u divljini. Iako ova vrsta još uvek postoji u zatočeništvu, prvenstveno u programima uzgoja u drugim zemljama, njeno izumiranje u divljini je upečatljiv primer ekološke štete koju je prouzrokovao industrijski rast. Čišćenje močvara za izgradnju i poljoprivredu u Kini značajno je doprinelo nestanku ove vrste, a desetkovanju brojeva njoj srodnih.

Kineski veslač (Psephurus gladius), nekada poreklom iz reke Jangce, je još jedna vrsta koja je postala žrtva brze industrijalizacije Kine. Ova drevna riba, koja je mogla da naraste i preko 3 metra u dužinu, suočila se sa ozbiljnim poremećajem staništa zbog nasipanja brana i prekomernog izlova.

Izgradnja brane Tri klisure početkom 21. veka, koja je poremetila ekosistem reke, često se navodi kao glavni faktor koji doprinosi izumiranju ove riblje vrste. Tokom 2008, ova vrsta je proglašena funkcionalno izumrlom nakon što istraživanja nisu uspela da pronađu preživele jedinke, uprkos intenzivnim naporima da se lociraju. Fragmentacija staništa uzrokovana branama bila je značajan pokretač izumiranja vrsta u reci Jangce, sa još oko 40ak vrsta slatkovodnih riba koje su nestale od 1950-ih do danas.

Važan primer je i javanski tigar (Panthera tigris sondaica), nekada zastupljen u južnim kineskim provincijama, jer je jedna tragična žrtva industrijske ekspanzije. Dok je njegov primarni raspon bio u Indoneziji, veruje se da je podvrsta tigra nekada lutala južnim regionima Kine pre 20. veka. Intenziviranje seča šuma, širenje plantaža palminog ulja i ulazak ljudi u njegovo stanište drastično su smanjili njegovu rasprostranjenost, što je dovelo do dramatičnog pada broja jedinki. Do ‘70, javanski tigar je zvanično proglašen izumrlim, uglavnom zbog uništavanja staništa i krivolova, koji su bili podstaknuti industrijalizacijom i komercijalnom eksploatacijom šumskog zemljišta. Slična sudbina zadesila je i velike ptice koje ne lete pod nazivom moa i kineskog ibisa koji su istrebljeni do ‘80, dok je kineska šumska sova dovedena do istrebljenja i njena populacija se danas jedva održava. Ukupno gledano, najveću cenu platile su životinjske vrste koje žive u neposrednoj blizini reka, jezera i močvara, jer su kroz kinesku industrijalizaciju njihova staništa bila pod najvećim udarom i prema njima se pristupalo sa najviše nemara.

Budućnost i lekcije za zemlje u razvoju

Budući rizici za biodiverzitet Kine ostaju još uvek prisutni, sa tekućom industrijalizacijom i urbanizacijom koja se nastavlja velikom brzinom. Kako je populacija ove države porasla i njena ekonomija se još uvek širi, predviđa se da će Kina morati da urbanizuje skoro 400 miliona ljudi do 2035. godine, stavljajući dodatan pritisak na prirodna staništa. Fragmentacija staništa ostaje ključno pitanje, posebno za vrste poput južnokineskog tigra, čije se stanište smanjilo za 80 odsto  u poslednje tri decenije. Pored toga, potražnja zemlje za prirodnim resursima, posebno drvom i mineralima, nastavlja da podstiče krčenje šuma i uništavanje staništa. Ako se trenutni trendovi nastave, vrste kao što je džinovska kornjača mekog oklopa (Rafetus svinhoei), sa samo četiri poznate jedinke koje su ostale u divljini, mogle bi se suočiti sa nepovratnim izumiranjem u roku od jedne decenija.

Kao odgovor na ove rizike, Kina je pokrenula nekoliko značajnih napora za očuvanje. Jedna od ključnih strategija je stvaranje nacionalnih parkova, te je do 2020. Kina odredila 13 nacionalnih parkova, koji pokrivaju površinu od 230.000 kvadratnih kilometara, što je teritorija okvirne veličine Velike Britanije. Ovi parkovi imaju za cilj da zaštite najvažnija staništa za vrste poput džinovske pande, čija se populacija povećala za 17% od 2003. godine, dostižući spomenutih preko 1.800 jedinki u divljini. Kineska vlada je takođe primenila nacionalni zakon o zaštiti divljih životinja, ojačan 2020, kako bi dalje suzbila ilegalnu trgovinu divljim životinjama i krivolov, posebno ugroženih vrsta poput tigra i pangolina. Napori za pošumljavanjem su još jedna glavna komponenta kineske strategije zaštite životne sredine. Zemlja je uložila u sadnju preko 66 milijardi stabala između 2000. i 2020. godine, što je doprinelo povećanju pokrivenosti šumama od 23 odsto tokom poslednje tri decenije. Ove inicijative su počele da daju pozitivne rezultate, pri čemu je šumska pokrivenost Kine porasla na 23,04% njene ukupne površine, što je značajno dostignuće za zemlju sa tako velikom populacijom i industrijskim kapacitetima.

Uprkos ovom napretku, ostaju izazovi, posebno u balansiranju brzog ekonomskog rasta sa ekološkom održivošću. Jedno pitanje je kontinuirano uništavanje ekosistema, uprkos naporima za očuvanjem. Preko 50 odsto kineskih reka je zagađeno, što je dovelo do ozbiljnog opadanja vodenih vrsta sa spomenutim upečatljivim primerima. Izgradnja brana, kao što je brana Tri klisure, najveći projekat hidroelektrane na svetu, imala je trajne i duboke efekte na vodeni život, fragmentirajući ekosisteme i menjajući prirodni tok reka. Štaviše, kako potražnja Kine za robom i energijom nastavlja da raste, raste i njen dalji ekološki otisak. Vladina posvećenost smanjenju emisije ugljenika obećava dosta, ali Kina još uvek proizvodi skoro trećinu celokupnih svetskih emisija gasova staklene bašte i ne deluje da će taj udeo skorije opasti.

Lekcije iz iskustva Kine nude korisne smernice za druge zemlje u razvoju koje prolaze kroz industrijalizaciju. Prvo, ključno je integrisati očuvanje životne sredine u srž razvojnih planova. Napori Kine da zaštiti biodiverzitet u oblastima kao što su planine Ćinling, gde živi preko 60 odsto svetskih džinovskih pandi, nudi nacrt kako industrijski i ciljevi očuvanja mogu koegzistirati. Drugo, uspeh kineskog sistema nacionalnih parkova, sa svojih 230.000 kvadratnih kilometara zaštićenih područja, pokazuje važnost velikih, susednih staništa koja omogućavaju vrstama da napreduju. Zemlje u razvoju bi mogle imati koristi od sličnih inicijativa, tako što bi stvarale srodna zaštićena područja koja obuhvataju čitave ekosisteme, od prašuma do močvara uz strožu implementaciju. Iako deluje da su ove kineske inicijative zakasnile, deluje da imaju određenih efekata i da su ranije primenjene, verovatno bi deo vrsta ostao sačuvan u većim brojevima ili bar značajan broj njih ne bi bio istrebljen. Kako se ekonomije različitih zemalja razvijaju, one delom i teže da imitiraju kineski model ekonomskog rasta. Međutim, ono što bi bilo korisno je da ne imitiraju u potpunosti kineske modele odnosa prema životnoj sredini iz vremena navedenog rasta.