Kod muškaraca zagađenje praškastim materijama dolazi do testisa, gde uzrokuje smanjenje proizvodnje sperme, manju pokretljivost spermatozoida i dovodi do češćih pobačaja tokom trudnoće usled programirane smrti ćelija, saopštio je Evropski Fond za Balkan koji sa partnerima iz regiona sprovodi kampanju “Ujedinjeni Balkan za čist vazduh”.

Više međunarodnih studija povezalo je zagađenje vazduha sa neplodnošću, komplikacijama pri rođenju, povećanim urođenim oštećenjima u potomstvu i mrtvorođenčadi. Stopa plodnosti statistički se smanjuje sa povećanjem nivoa zagađenja vazduha. Određeni zagađivači vazduha, poput olova i bakra, deluju na funkcionisanje žlezda u ljudskom organizmu, čiji poremećen rad negativno utiče na reprodukciju, navodi RERI koji je jedan od učesnika kampanje.

Još jedan od uzroka je i zagađenje vazduha plastikom, a posebno mikro i nano plastikom, koje raste iz godine u godinu jer i proizvodnja plastike konstantno raste – nadmašuje je jedino proizvodnja čelika i cementa. Samo jedan ciklus pranja sintetičkog veša izbaci preko 700.000 vlakana plastike.

Zagađivanje vazduha plastikom predstavlja globalni problem jer se čestice plastike prenose putem kiše i vetra, kako nakon raspadanja plastičnog otpada tako i njenim sagorevanjem, što naročito opterećuje zemlje Zapadnog Balkana. Rezultati istraživanja su nedavno jasno pokazali da polistiren, tip plastike koji se u mikro i nano stanju može naći u hrani, vodi i vazduhu, utiče na rani razvoj embriona i da to kasnije može prouzrokovati abnormalni razvoj i prevremeni porođaj.

Posledice zagađenja vazduha na neplodnost kod žena

Loš kvalitet vazduha utiče na neplodnost žena i muškaraca, ali su posledice udisanja zagađenog vazduha nešto drugačije, u u skladu sa razlikom u fiziologiji.

Nekoliko studija dokazuje da žene koje žive u zagađenim oblastima imaju manje vitalnih jajnih ćelija, niže stope plodnosti i veće stope neuspeha pri implantaciji embriona tokom vantelesne oplodnje u poređenju sa ženama koje nisu izložene uticaju zagađenja vazduha. Praškaste materije tipa PM 2,5 slabe kvalitet jajnih ćelija, smanjujući plodnost za 2% na svakih 10 µg/m3 ovih sitnih čestica u vazduhu. Najzagađeniji gradovi regiona Zapadnog Balkana godišnje prosečno imaju preko 50 µg/m3, što je dva puta više od maksimalnih propisanih godišnjih vrednosti, dok dnevne vrednosti često prelaze i 200 µg/m3. Dugotrajno izlaganje zagađenom vazduhu na Zapadnom Balkanu može da smanji plodnost žena za više od 10%, a tokom danâ sa visokim nivoom zagađenja smanjuju se šanse za začeće, a povećavaju za pobačaj.

Studija iz Brazila je pokazala da žene koje su izložene visokim nivoima PM 10 (>56,72 µg/m3), što je slučaj sa više gradova širom Zapadnog Balkana, imaju uvećanu stopu pobačaja i pored toga što su se podvrgle procesu vantelesne oplodnje.

Razbijanje mita: Hronologija upotrebe uglja u Srbiji

Studija iz 2010. koja je obuhvatala područje grada Labina u Hrvatskoj pokazuje da je učestalost pobačaja i mrtvorođenih beba u gradu bila značajno viša u periodu izlaganja zagađenom vazduhu iz obližnje termoelektrane na ugalj – u poređenju sa periodom kada takve izloženosti nije bilo. Sulfatna jedinjenja koja nastaju u procesu spaljivanja uglja povećavaju, i do 13%, rizik od pobačaja, dok izloženost česticama PM 2,5 i PM 10 smanjuje stopu začeća.

Iz ovih podataka nedvosmisleno možemo da zaključimo da zagađenje vazduha negativno utiče na plodnost kod žena i da je neophodno radikalno poboljšati kvalitet vazduha kako bi se plodnost vratila na normalu, a vantelesna oplodnja bila efikasnija.

Zagađenje vazduha utiče i na neplodnost kod muškaraca

Žene su tokom trudnoće više izložene zagađenju vazduha, ali loš kvalitet vazduha utiče i na neplodnost i slučajeve steriliteta i kod muškaraca.

Nekoliko studija je pokazalo da praškaste materije PM 10 i PM 2,5, osim što lako ulaze u plućne alveole, mogu dopreti i do testisa i smanjiti plodnost, uticati na anomalije ploda i povećati šansu za pobačaj.

Studija iz Češke pokazala je da je zagađenje vazduha povezano i sa smanjenjem pokretljivosti spermatozoida, a ovaj parametar je jedan od značajnijih za prirodnu oplodnju.

Uticaj kvaliteta vazduha na vantelesnu oplodnju

U 2019. godini u Srbiji svaki šesti par je imao probleme sa začećem, a slična je situacija i u drugim zemljama Zapadnog Balkana, zato raste i broj pacijenata koje traže medicinsku pomoć i sve češće prolaze kroz proces vantelesnog oplođenja.

Zagađenje laboratorijskog vazduha dodatni je problem u borbi protiv steriliteta jer utiče na smanjenje vitalnosti kako jajnih ćelija i spermatozoida tako i embriona, i time umanjuje stopu uspešnosti vantelesne oplodnje. Na primer, u slučaju otkaza rada sistema unutrašnjih filtera, stopa trudnoće nakon vantelesne oplodnje značajno opada, a nakon instaliranja novih filtera, stopa uspešnosti se vraća na normalnu vrednost. Međutim, ukoliko su pacijenti stalno izloženi kontaminiranom vazduhu, problem steriliteta i gubitka trudnoće može da ostane i pored moderne laboratorijske tehnologije.

U Sjedinjenim Državama, sedam od 10 vrhunskih laboratorija radi u čistim sobama, gde je svaki mogući vid zagađenja otklonjen. Ovakav primer bi zajedno sa sveobuhvatnim smanjenjem zagađenja spoljašnjeg vazduha trebalo da slede zemlje Zapadnog Balkana. Takvi uslovi povećavaju ne samo stopu uspešnosti, već i sprečavaju uticaj štetnih materija u laboratorijskom vazduhu, uključujući i isparljiva organska jedinjenja koja mogu da spreče razvoj ranih embriona.

Kako smanjiti neplodnost na Zapadnom Balkanu?

Učesnici kampanje ponavljaju zahtev za hitnim rešavanjem hroničnog problema zagađenja vazduha koji ubija zemlje Zapadnog Balkana:

• Napuštanje upotrebe uglja za proizvodnju struje je najvažnija mera za poboljšanje kvaliteta vazduha, a značajnu ulogu može imati zamena kotlova u domaćinstvima ekološki čistijim rešenjima.
• Ublažavanje štetnog uticaja zagađenog vazduha smanjenjem upotrebe plastike za jednokratnu upotrebu, kao i zamenom sintetičkih vlakana prirodnim.
  
• Nadležne institucije bi trebalo da rade na politikama promovisanja zdrave trudnoće, kako bi se unapredilo znanje žena i muškaraca o procesu trudnoće, a buduće majke bile u situaciji da sebe i plod bolje zaštite.
• Potrebno je obezbediti visokoefikasne filtere za vazduh u zatvorenom prostoru, posebno za specijalne ustanove koje se bave lečenjem steriliteta.
• Potrebno je i poboljšati kapacitete dijagnostičkih centara kao i izvođenje zajedničkih studija koje će koristiti podatke praćenja i merenja posledica zagađenja vazduha na neplodnost, prevremena rođenja, nastanak bolesti i smrtnost novorođenčadi u zemljama Zapadnog Balkana.

Ekspertsku analizu o štetnom uticaju zagađenja vazduha na plodnost kod žena i muškaraca u regionu za kampanju „Ujedinjeni Balkan za čist vazduh” izradio je profesor humane genetike i osnivač specijalne bolnice za lečenje steriliteta u Leskovcu, Miodrag Stojković, iznoseći upozorenje da bez delovanja zakonodavaca i odgovornih nema uspeha u sprečavanju bolesti nastalih usled zagađenja – uključujući sterilitet. U toj oblasti, međutim, tokom prošle godine nije bilo pomaka, a gradovi u regionu su ostali u vrhu svetske liste gradova sa najzagađenijim vazduhom.